سگ‌های تازی، در جست‌وجوی ترافل
کارشناسان حوزه منابع طبیعی معتقدند قارچ‌های سیاه با وجود ممنوعیت برداشت همچنان در دست قاچاقچیان جابه‌جا می‌شوند
ترافل سیاه یک نوع قارچ است که خانه‌اش در کنار ریشه‌های درختان در جنگل‌های تاریخی است اما این روزها بحث خواص دارویی این قارچ آنقدر بر سر زبان‌ها افتاده است که قاچاقچیان هر راهی را برای پیدا کردن آن می‌روند تا آن را با قیمت‌های گزاف به فروش برسانند. حالا مدتی است سگ‌های تازی آموزش می‌بینند تا محل این قارچ‌ها را زیر زمین شناسایی کنند و صاحبان خود را به این گنج سیاه برسانند.
ملیحه محمودخواه – بهار که می‌شود، بسیاری از قاچاقچیان به جان زمین می‌افتند و به هر گیاهی که فکر می‌کنند از آن بتوانند سودی کسب کنند، رحم نمی‌کنند. شاهد این ماجرا بازارهای محلی است که در گوشه‌وکنار کشور انواع گونه‌های خوراکی و دارویی کوهی را برای طبخ غذا به شما عرضه می‌کند، اما در این میان تجارت قارچ ترافل، این روزها به تجارتی پرسود تبدیل شده است. علاوه بر گونه‌های مرتعی که از دست متخلفان در امان نیست، نام قارچ‌ها به‌ویژه قارچ ترافل هم در سرلیست گونه‌های کشف شده از متخلفان قرار دارد.
شاید هر کسی که نام قارچ را می‌شنود نخستین تصویر در ذهنش کلاهک سفیدی بیاید که این روزها جزو سبد غذایی هر کدام از ما قرار دارد، اما ترافل با آنچه تا به امروز در ذهن‌مان با نام قارچ نقش بسته، متفاوت است. توده‌ای سیاه‌رنگ که تا حدودی شبیه سیب‌زمینی، اما گران است و کمیاب. مشتریانش هم در آن سوی مرزها برایش سر و دست می‌شکنند.
کوهنوردان در جنگل‌های لوه استان گلستان و روستاهای اطراف شهرستان‌های گالیکش و کلاله گزارش می‌کنند که هر روز صبح تعداد زیادی از ساکنان محلی با وسایل نقلیه شخصی وارد جنگل‌های منطقه شده و با استفاده از ابزارهای فلزی که یک طرف آن بیلچه و طرف دیگر آن چنگکی است که با ابتکار خودشان ساخته شده، به کندوکاو در زمین‌های جنگلی منطقه برای پیداکردن قارچ مشغول می‌شوند.
اما حالا کمی این افراد زرنگ‌تر و رند‌تر شده‌اند و حالا سگ‌ها را آموزش می‌دهند که جای این قارچ‌ها را به آنها نشان دهند.
دبیر انجمن تولید‌کنندگان قارچ کشور می‌گوید: «ترافل، نوعی قارچ خوراکی است. این قارچ در گونه‌های مختلف به رنگ‌های قرمز تیره، خاکستری، سفید، بنفش و سیاه یافت می‌شود؛ ولی لذیذترین نوع آن دارای پوسته سیاه‌رنگ است. دو نوع سیاه‌وسفید این قارچ گران‌قیمت‌ترین قارچ‌های زیرزمینی هستند. بیشترین میزان مصرف آن در رستوران‌ها، صنایع غذایی، تهیه انواع سس‌ها و روغن‌های معطر و نیز داروسازی است.»
نیما باغبانی توضیح می‌دهد که ترافل در عمق 30سانتی‌متری و در مجاورت ریشه گیاهان رشد می‌کند. شکلی شبیه سیب‌زمینی دارد و اندازه آن از یک فندق تا یک پرتقال است. دنبلان (ترافل) به حالت طبیعی در بسیاری از مناطق معتدل دیده می‌شوند و آنها را به وسیله سگ تربیت‌شده پیدا می‌کنند.
باغبانی بر این موضوع تاکید می‌کند که ترافل را که به آن دنبلان هم می‌گویند در شرایط کنونی فقط در مناطق خاص پرورش می‌دهند، به این معنا که امکان تولید آن در سالن پرورش وجود ندارد. زیرا در بافت خاصی از خاک رشد می‌کند و درصد نهاد تشکیل‌دهنده ساختمان ذرات خاک، میزان مواد مغذی و معدنی که مورد نیاز است و حساسیت آن نسبت به دامنه آسایش برای تولید این قارچ بسیار اهمیت دارد.
این کارشناس حوزه قارچ با بیان اینکه این قارچ در هر جایی از دنیا وجود ندارد، می‌گوید: «شرایط ویژه‌ای که برای تولید این قارچ وجود دارد سبب می‌شود که میزان آن بسیار کم و همین سبب شده که قیمت آن بسیار نجومی باشد زیرا هنوز در هیچ جای دنیا نمی‌توان این قارچ رابه‌صورت گلخانه‌ای تولید کرد.»
او تاکید می‌کند که این قارچ‌ها در کشور ما قاچاق به‌شمار می‌رود اما افراد محلی که در جست‌وجوی این قارچ‌ها هستند آنها را بین 2تا 5میلیون تومان برای هر کیلو به فروش می‌رسانند اما قیمت آن در خارج از کشور بسیار بالاست و درصورتی که به آن سوی مرزها قاچاق شود قیمتش به 2تا 10هزار دلار نیز می‌رسد.
خواص دارویی ترافل
یکی از دلایلی که سبب شده است ترافل اهمیت پیدا کند؛ خواص دارویی این گیاه کمیاب است. باغبانی به این موضوع تاکید می‌کند که این گیاه در درمان برخی از انواع سرطان‌ها تاثیر‌گذار است، درواقع آنتی‌اکسیدان‌هایی داخل این گیاه وجود دارد که رادیکال‌های آزاد بدن را از بین می‌برد و این سبب از بین رفتن تنش داخل بدن می‌شود و به همین دلیل می‌تواند نقش مهمی در درمان و کنترل انواع سرطان‌ها ایفا کند.
باغبانی توضیح می‌دهد که به تازگی قاچاقچیان، سگ‌ها را آموزش می‌دهند تا جای این قارچ‌ها را زیر زمین شناسایی کنند، زیرا در حالت عادی وقتی در جنگل راه می‌روید، نمی‌توانید این قارچ‌ها را پیدا کنید، گاهی این قارچ‌ها تا عمق 30سانتی‌متر داخل زمین رشد می‌کنند.
او می‌گوید: «شدت و تراکم حضور اهالی در سطح جنگل‌های منطقه به‌حدی است که خاک جنگل در اکثر مناطق به‌صورت شخم‌زده و به‌هم‌خورده دیده می‌شود و تردد اهالی در جاده‌های خاکی و جنگلی منطقه بسیار افزایش یافته است. این در حالی است که برداشت این قارچ از جنگل‌های هیرکانی سبب از بین رفتن بذرها و نهال‌های کوچک درختان، برهم خوردن نظم خاک جنگل، سُست شدن و فرسایش آن و در نهایت خشک شدن درختان می‌شود.»
این کارشناس بر این باور است که نزدیک بودن این قارچ‌ها به ریشه درختان یکی از بزرگ‌ترین معضلات این قارچ‌هاست و در توضیح آن می‌گوید: «وقتی قاچاقچیان محل این قارچ‌ها را شناسایی می‌کنند، درواقع بی‌توجهی به ریشه این درختان سبب می‌شود به درختانی که صدها سال سر پا ایستاده‌اند، ضربه وارد کند به همین دلیل اگر فکری به حال این مسأله نشود تا 30سال آینده اثری از درختان باقی نخواهد ماند.»
تخریب جنگل با جمع‌آوری قارچ ترافل
گیاه‌شناس و استاد دانشگاه نوشهر نیز به «شهروند» توضیح می‌دهد: «لذیذترین و گران‌قیمت‌ترین نوع قارچ ترافل دارای پوسته سیاه‌رنگ است که به‌طور طبیعی در مناطق جنگلی شرق استان گلستان یعنی گالیکش و کلاله می‌روید. این قارچ که در عمق تقریبا ۵ تا ۳۰ سانتی‌متری خاک و در مجاورت ریشه گیاهان رشد می‌کند، شکلی شبیه به سیب‌زمینی داشته و اندازه آن از یک فندق تا یک پرتقال متغیر است. اساسا ترافل یک قارچ همزیست با گیاهان بوده و بدون حضور گیاه، قادر به ادامه حیات نیست. بنابراین در جایی که پوشش گیاهی نیست، این قارچ هم وجود ندارد.»
رضا نعمتی با توضیح اینکه جمع‌آوری شدید قارچ ترافل سبب تخریب جنگل می‌شود، از آنجایی‌که محل رویش دنبلان سیاه با چنگک و بیل زیرورو می‌شود، با شخم زدن خاک جنگل، زادآوری طبیعی کاملا نابود می‌شود و ادامه حیات جنگل به خطر می‌افتد.»
نعمتی به این موضوع اشاره می‌کند که براساس اطلاعاتی که در منابع مختلف آمده است قارچ ترافل به کاهش قند خون در افراد دیابتی، درمان بیماری‌های چشمی، بیماری‌های ناشی از پیری و بهبود قوای جنسی هم کمک می‌کند. این قارچ همچنین اثرات ضدمیکروبی و آنتی‌اکسیدانی در برابر انواع سرطان داشته و از کبد محافظت می‌کند. به‌دلیل این خواص، در سراسر جهان، تلاش‌هایی برای کشت این گونه در مزارع و به‌صورت پرورشی هم انجام شده است.
تجارت سیاه
میل به مصرف قارچ ترافل به‌دلیل خواص دارویی آن و توسعه زیرساخت‌های خریدوفروش مجازی، باعث شده کار تجارت این محصول قاچاق برای متخلفان راحت‌تر شود. با یک جست‌وجو در فضای مجازی، درمی‌یابید که قیمت هر کیلوگرم انواع قارچ ترافل خوراکی بین2تا 4میلیون تومان اعلام شده است. بالاترین قیمت هم مربوط به قارچ‌های خوراکی جنگلی است.
آنطور که مطلعان می‌گویند، قاچاقچیان استان گلستان، بیشتر با اهداف صادراتی، اقدام به جمع‌آوری قارچ ترافل می‌کنند. به همین دلیل در تیرماه سال 1400، با تلاش‌های انجام شده صادرات قارچ ترافل هم ممنوع اعلام شد تا انگیزه متخلفان برای جمع‌آوری این گونه ارزشمند کاهش یابد، اما این ماجرا نتوانست از عطش افراد سودجو بکاهد و کنکاش در مورد این قارچ‌ها همچنان ادامه دارد.
کافی است نگاهی به کشف محموله‌های قاچاق ترافل در اخبار بیندازید از اول فروردین تا‌کنون ده‌ها محموله که وزن آنها بین 2تا 100کیلو ترافل متغیر بوده است شناسایی و عوامل آن دستگیر شده‌اند. این نشان می‌دهد گویا دروازه‌های قاچاق آنقدر باز هست که تدابیر سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری برای مقابله با خروج غیرقانونی این قارچ از کشور چندان کارگر واقع نشود.
پیش از این مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی درباره قاچاق قارچ ترافل توضیح داده بود: «در مجموع در کشور چهار نوع قارچ داریم که شامل قارچ دنبلان کوهی قرمز، سفید، قهوه‌ای و سیاه است. بنابراین برداشت و بهره‌برداری از ترافل سیاه ممنوع اعلام شده است. ترافل (قارچ سیاه) در کلاله استان گلستان رویش دارد اما به‌دلیل همزیستی با جنگل، برداشت آن ممنوع اعلام شده است چون اغلب اینها به‌صورت نارس برداشت می‌شوند؛ لذا نتیجه آن خشک شدن ریشه درختان جنگل خواهد بود.»
به‌گفته ترحم بهزاد، برداشت بی‌رویه و غیراصولی از عرصه‌های طبیعی باعث از دست رفتن پوشش خاک شده و فرسایش سطحی هزاران تن خاک را به‌دنبال خواهد داشت.