شهروند| جنگ آب؛ ترکیبی که این سالها بارها به گوش شما خورده است. الگوی غلط مصرف، افزایش جمعیت و به تبع آن افزایش نیاز و تقاضا، سالهای خشکسالی و کاهش بارش، مصرف آب ما را در مرز بحران قرار داده است. ایران بیش از یکدرصد جمعیت را و 0.5درصد آب شیرین دنیا را دارد و ما فاصلهای با جنگ بر سر آب نداریم. هدایت فهمی، کارشناس منابع آب وزرات نیرو به «شهروند» میگوید: وضع مصرف آب ایران در مرحله تنش قرار دارد. حتی اگر 10درصد کاهش بارشی که سال گذشته با آن مواجه بودیم، در سال جاری جبران شده و به صفر رسیده و حتی 10درصد دیگر افزایش پیدا کند، باز هم مشکل آب کشور ما حل نمیشود. او در ادامه توضیح میدهد ما بیش از 80درصد از منابع آبی تجدیدنشوندهمان را مصرف میکنیم که مطابق استانداردهای جهانی صراحتا به معنای ایستادن بر روی خط بحران آب است. علیرضا مقدمنیا هم در مقالهای تحت عنوان منابع و مسائل آب در ایران نوشته است میزان بارندگي ثلث متوسط جهاني بوده و میزان تبخیر واقعي سالانه بیش از 70درصد بارش سالانه است. همچنین مصرف سرانه خانگي آب در ایران 155 لیتر برای هر نفر است که 75درصد آن به صورت پساب برميگردد.
تکلیف نسلهای بعدی مشخص نیست
مدیریت منابع آب تعریف خاص خودش را دارد. فهمی میگوید: مدیریتی درست و صحیح است که بین منابع و مصارف آب به صورت پایدار تعامل ایجاد کند. ما باید بتوانیم با رعایت پایداری و عدالت بین نسلی آب را توزیع کنیم. سال 1300، 7میلیون جمعیت داشتیم. در حال حاضر 80میلیون نفریم. طبیعی است که این جمعیت به بیش از 10 برابر آب شرب نیاز دارد.
ضعف مدیریت مدرن منابع آب
حکمرانی خوب آب در کشور وجود نداشته و مدیریت منابع آب داخل کشور ما مشکلات جدی دارد. این را فهمی به «شهروند» گفته و توضیح میدهد: شرط مدیریت درست، استقرار مدیریت به هم پیوسته منابع آب است. در حال حاضر این استقرار در کشور ما ضرورت داشته و نیاز است. البته بهتر است بدانید موضوع فقط و فقط هم مدیریت داخلی منابع آب نیست. بهرهوری آب پایین بوده و هست. سالهای پیاپی خشکسالی، الگوهای اشتباه مصرف، افزایش جمعیت و افزایش نیاز به آب همه و همه دست به دست هم داده و کشور به این نقطه رسیده است.
هزار لیتر آب برای پخت قورمهسبزی
برای تولید يك کیلوگرم گوشت 16هزار لیتر آب مصرف میشود. این رقم نشاندهنده اهمیت آب در جزء جزء زندگی ماست. تصور کنید اگر هزار و 380 لیتر آب نداشته باشید، نمیتوانید یک وعده خورش قورمهسبزی بپزید.
فقط مردم مقصر نیستند
فقط مردم را متهم نکنیم. این را فهمی به «شهروند» گفته و توضیح میدهد: مدیریت منابع آب در سالهای گذشته ناکارآمد و نامناسب بوده است. او تأکید میکند: حالا دولت موظف است با روشهای نوین، مثل نمکزدایی از آب شور، آب این جمعیت را تأمین کند. همچنین از دیگر وظایف دولت و وزارت نیرو، پیداکردن آستانه تابآوری برای مصرف کشور است. گفتنی است این آستانه توسط وزارت نیرو تعیین شده و حالا نوبت فرهنگسازی و کمک مردم است.
88درصد منابع آبمان را مصرف میکنیم
آستانه تابآوری کشور 70میلیارد مترمکعب است. فهمی به «شهروند» میگوید این 70میلیارد معادل 60درصد آب تجدیدشونده کشور است و آستانه تابآوری ماست. اما در حال حاضر ما 88درصد از منابع تجدیدشونده آب کشور را مصرف میکنیم. او توضیح میدهد: تا سال 75 آب در دسترس کشور ما 130میلیارد مترمکعب بود. از یک دورهای به بعد، یعنی از سال 78 کاهشها و شکستها شروع شد و همه منابع حوزههای آبی را تحتتأثیر قرار داد. حتی جریان آب رودخانهها کم شد و بحران منابع آب داخل کشوری کلید خورد. در 15سال اخیر، کار به جایی رسید که 130 تا 116میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کرد و حتی گاهی به 110میلیارد مترمکعب هم رسید. به گفته فهمی اگر کشوری 40درصد از منابع آب تجدیدشونده خود را استفاده کند، روی خط استاندارد ایستاده است. از 40 تا 60درصد آن کشور دچار تنش آبی شده است و از 60 تا 70درصد آن کشور بحران آب دارد، ما بیش از 80درصد از منابع آب خود را مصرف میکنیم؛ درد اینجاست.
10درصد کاهش بارش کار دستمان داد
درحالیکه ما سالهاست از خط استاندارد مصرف فاصله گرفتهایم، از طرفی سالهای خشکسالی و کاهش بارش هم مزید بر علت شد و حدود 20میلیارد از منابع آب تجدیدشونده ما را کم کرد. از طرفی در سال گذشته دمای کشور یک درجه هم گرمتر از سالهای گذشته اعلام شد و همین گرما تبخیر سالانه را زیاد کرد. هدایت فهمی به «شهروند» میگوید: در بهترین حالت میتوانیم میزان مصرف از منابع تجدیدشونده کشور را به 60درصد برسانیم و این در صورتی است که در سالهای آتی، بارش باران هم افزایش پیدا کند. ما در نقطه تنش آبی ایستادهایم. باید مصرف آب را تا حد معقول کاهش دهیم.
10درصد سدهای کشور بیهوده ساخته شد
اگرچه افزایش تعداد سدها در افزایش منابع آب موثر است، اما ساختن هر سد باید توجیه محیط زیستی و منابع طبیعی هم داشته باشد. پیش از انقلاب در کشور 13 سد داشتیم و حالا به گفته فهمی این عدد به 653 رسیده است. در پشت 13 سد، 13 تا 15میلیارد مترمکعب آب ذخیره میکردیم و پشت 653 سد، 37 تا 38میلیارد مترمکعب آب ذخیره میکنیم. درحالیکه 50 برابر سد داریم، تنها 2.6 برابر آب بیشتر ذخیره میکنیم. فهمی میگوید: ایجاد سد و سدسازی به اندازه و براساس ظرفیت تابآوری زیستمحیطی برای جلوگیری از کمبود آب ضروری است. سد دارویی است که اگر زیاد مصرف شود، تبدیل به سم میشود. به گفته این کارشناس وزارت نیرو، 90درصد سدهای کنونی دارو و کمتر از 10درصد را میتوان برای کشور سم دانست.
بحران آب در ایران مدتهاست کلید خورده
روزنامه واشنگتنپست، تیرماه ۱۳۹۳، در گزارشی اعلام کرد ایران در بین ۲۴ کشوری قرار دارد که وضع آب در آنها خطرناک است. امروز در کمتر از یکسال که از انتشار آن مقاله میگذرد، همه کارشناسان این حوزه هشدار میدهند بحران آب در ایران مدتها پیش آغاز شده و از مرز خطرناک گذشته و در آینده نزدیک به «جنگ برای آب» مبدل خواهد شد.وزیر نیرو، حمید چیتچیان پیش از این گفته بود درحالی در اوایل انقلاب میزان سرانه آب تجدیدشونده به ازای هر فرد ایرانی چهارهزار مترمکعب بود که درحال حاضر این رقم کمتر از یکهزار و 600 مترمکعب است. طبق برآوردهای بینالمللی، کشورهایی که میزان سرانه آب تجدیدشونده آنها از یکهزار و 700 مترمکعب کمتر باشد در تنش آبی قرار دارند و اگر این رقم از یکهزار مترمکعب کمتر باشد آن مناطق وارد بحران آب میشوند.وزیر نیرو گفت: متوسط آب تجدیدشونده در کشور کمتر از یکهزار و 600 مترمکعب است و توزیع این مقدار آب در مناطق مختلف کشور یکسان نیست، بهطوری که برای مثال میزان سرانه آب تجدیدشونده در شرق دریاچه ارومیه کمتر از 600 مترمکعب است.
آب بیرویه برداشت کردیم، زمینها فرو نشست
پدیده فرونشست زمین یکی از خطرناکترین ماحصلهای بیآبی است. بر پایه یافتههای پژوهشی سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور، برداشت بیرویه آبهای زیرزمینی در چند دهه گذشته به دلیل رشد جمعیت و خشکسالیها افزایش یافت.
ساخت سدها و حفر چاههای جدید مجاز و غیرمجاز به تنش موجود افزود و سبب کاهش شدید و بدون بازگشت منابع آب، افت سطح آب، تغییر شدید کیفی و در آخر خشکیدگی بسیاری از چاهها شد. فرونشست زمین و نشت گاز (بیست و هشتم خردادماه)، فرونشست زمین در خیابان پیامبر(ص) (یازدهم شهریورماه) و انفجار تأسیسات برق در محله ستارخان (چهاردهم شهریورماه) در یک موقعیت جغرافیایی خاص (شمال غرب) آژیر خطر را برای پایتختنشینان به صدا درآورد.فرونشست زمین در تهران 90 برابر میزان بحرانی اعلام شده از سوی اتحادیه اروپاست و هر روز یک میلیمتر از زمین تهران نشست میکند که با 36 سانتیمتر نشست سالیانه، بین کشورهای جهان رکورددار است.
چرا بحران داریم؟
دکتر امین علیزاده در اصول هیدرولوژی کاربردی ویرایش پنجم گفته است ايران سرزميني كوهستاني است كه دو رشته كوه البرز و زاگرس همانند ديوارهاي مانع رسيدن ابرهاي بارانزا از شمال و غرب كشور به بخشهاي مركزي ميشوند و به همين دليل نيز بخش اعظم كشور را مناطق خشك و نيمهخشك تشكيل ميدهد. كمبود منابع آبي همواره بهعنوان يك عامل محدودكننده فعاليتها در كشور مطرح بوده است. در چنین شرایط اقلیمیای ما بهعنوان مصرفکننده موظفیم کمتر دل به دریا زده و هر کار دلمان میخواهد با آب شرب بکنیم. از طرفی دولتهایی که یکی پس از دیگری روی کار میآیند هم باید در نظر بگیرند تنها مدت صدارتشان خوش ندرخشند و فکری طولانیمدت برای آب کشور کنند. پیشبینیها نشان میدهد که جمعیت ایران در سال 1400 به 97میلیون نفر خواهد رسید و مقدار آب مورد نیاز برابر 130میلیارد مترمکعب خواهد بود که تأمین این میزان آب از منابع تجدیدپذیر آبی کشور امکانپذیر نخواهد بود. چطور ممکن است که از مردم انتظار افزایش جمعیت داشته باشیم درحالیکه در همین لحظه کارشناسان مختلفی معتقدند جنگ آب بیخ گوشمان است؟