آرمین منتظری روزنامه نگار

بحران آب جدی است. همه تلاش ما در این هشت صفحه که پیش رو دارید این است که بگوئیم که این بحران بیش از آنچه که فکر می‌کنید جدی است. بحران آب تنها به ایران محدود نمی‌شود. این فرض نیز اشتباه است. اما اشتباه بودن این فرض نیز جای خوشحالی ندارد! امروز همه منطقه‌ای که ما در آن زندگی می کنیم درگیر بحران آب است. نه تنها خاورمیانه که کل جهان درگیر این بحران است. از آسیا گرفته تا اروپا، از آفریقا گرفته تا آمریکای شمالی و جنوبی. تنها اشکال این بحران در هر نقطه‌ای از جهان تفاوت می‌کند. اینکه بدانیم که همه جهان درگیر این بحران است، از این جهت اهمیت دارد که جهان امروز دیگر جهانی گسسته و ناپیوسته نیست. جهان امروز در هم تنیده شده است. امروز شما می‌بینید که پدیده داعش در منطقه خاورمیانه، تنها بر مختصات و امنیت کشورهای خاورمیانه اثرگذار نیست. همه جهان را در بر گرفته است. بحران آب نیز دقیقا همین دربرگیری و گستردگی را داراست. امروز ممکن است برخی کشورها تا حدودی از مضرات بحران آب در امان باشند اما این امنیت و آرامش طولانی نخواهد بود. در همین منطقه ما و در بسیاری از نقاط جهان رودخانه‌ها و منابع آبی به طور مشترک از سوی دو یا چند استفاده مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند. همین مسأله موجب می‌شود که همه کشورها به وقت بحران نسبت به حق آبه خود ادعا داشته باشند و این یعنی بروز اختلاف نظر میان کشورها بر سر آب.
نیازی نیست راه دوری برویم. همین بحران ریزگردها که امروز در خوزستان و به خصوص اهواز شاهدش هستیم از تاثیرات ویرانگر بحران آب است. آیا مشکل اهواز فقط به ایران مربوط می‌شود؟ پاسخ منفی است. برای درک این موضوع کافی است که نقشه‌ای پیش روی خود بگذارید تا بدانید سیاست‌های آبی کشورهای عراق و حتی ترکیه در خصوص رود دجله و فرات در به وجود آمدن بحران در خوزستان و اهواز موثر است. این بحران به مانند دومینو عمل می‌کند. برای خیلی از ما که در خانه به وقت نیاز به راحتی شیر آب را باز کرده و آب می نوشیم شاید تصور اینکه روزی همین شیرهای آب خشک شوند، سخت و یا شاید غیرممکن است اما به یاد داشته باشید که همین حالا مردم اهواز چنین حال و روزی دارند و شیر آب را باز کرده و به جای آب زلال و روان گل دریافت می‌کنند!
مثال دیگر در خصوص سد دوستی است. سد دوستی با مشارکت ایران و ترکمنستان در مرز دو کشور ایران تاسیس شد. این سد بر روی رودخانه هریرود ساخته شده است. رودخانه‌ای که از کوه‌های مرکزی افغانستان سرچشمه می‌گیرد و با گذر از ولایت‌های غور و هرات در افغانستان، از مرز مشترک افغانستان و ایران می‌گذرد و پس از پیوستن کشف‌رود به آن، با نام رود تجن وارد شنزارهای کشور ترکمنستان می‌شود. سرمایه مورد نیاز برای ساخت این سد از سوی ایران و ترکمنستان تامین شده و قرار است این سد آب مورد نیاز مشهد و همچنین بخش‌هایی از ترکمنستان را تامین کند. افغانستان با مشارکت هند اقدام به ساخت سد سلما بر روی هریرود در ولایت هرات کرده است. حال در نظر بگیرید که دو سد بزرگ بر روی هریرود تاسیس شده‌اند و چهار کشور در ساخت این دو سد دخیل هستند. سوال این است که با توجه به خشکسالی هر کدام ازا ین چهار کشور چه مقدار از آب این دو سد را دریافت خواهند کرد. این را هم در نظر بگیرید که سد سلما در افغانستان ساخته شده، بنابراین آب هریرود پیش از آنکه به سد دوستی برسد وارد سد سلما خواهد شد. در این میان پاکستان نیز به عنوان رقیب همیشگی هند هیچ تمایلی ندارد که سد سلما به بهره‌برداری برسد چراکه این سد قرار است بخشی از آب مورد نیاز هند را نیز تامین کند. بنابراین می بینید که 5 کشور در خصوص دو سد منافع و تضاد منافع دارند. و این همان بحرانی است که به تدریج بر سر آب در آینده‌ای نزدیک میان کشورها شکل خواهد گرفت.
در دیگر نقاط جهان نیز وضعیت به همین شکل است. رود مرزی میان مکزیک و آمریکا نیز محل مناقشه است. آمریکا در برخی از ایالت‌های خود به شدت با کم آبی روبرو است. از سوی دیگر با توجه به روابط متشنج مکزیک و آمریکا بعید به نظر می‌رسد بحث حق آبه از این رود مرزی در آینده‌ای نزدیک به مناقشه‌ای جدید میان دو کشور تبدیل شود. در اروپا نیز برخی کشورها نظیر اسپانیا با مشکل کم آبی روبرو هستند. در یمن و عربستان نیز اوضاع به هیچ وجه مناسب نیست و تنها راه این کشورها برای تامین آب مورد نیازشان روی آوردن به نیروگاه آب شیرین کن است که این نیروگاه‌ها نیز هزینه‌های بسیار بالایی نیاز دارند.
هدف ما از انتشار این پرونده این است که ثابت کنیم بحران آب یک بحران جهانی است نه مختص به یک کشور. بنابراین باید در مقیاس جهانی با آن روبرو شد. در این پرونده به بحران آب در کشورهای کانادا، اندونزی، هند، چین، استرالیا، آمریکا، آفریقای جنوبی، یمن، عربستان سعودی، ترکیه، عراق، مکزیک، اسپانیا، برزیل و الجزایر اشاره شده است.
توضیح: مطالب این پرونده برگرفته از پژوهش منتشر شده از سوی بنگاه تضارب افکار Stratfor است.
تهیه شده به کوشش گروه بین‌الملل روزنامه شهروند: آرمین منتظری، مجتبی پارسا، مینو میرزایی و سرویس عکس.