| هانیه ابراهیم‌زاده | کارشناس موزه‌داری |
كهن‌ترين آثار شناسايي‌شده از بقاياي سكونت انسان در ايران كه همراه با بقاياي جانوران وحشي يافت شده، مربوط به غار دربند رشي در رودبار گيلان است. در كاوش‌هاي باستان‌شناختي اين غار در سال 1391 در كنار ابزارهاي سنگي ساخته دست انسان، شماري سنگواره حيوانات مختلف ازجمله خرس، گوزن، گاو وحشي و بز كوهي كشف شد. بيشتر اين بقايا مربوط به گونه منقرض‌شده‌اي از خرس موسوم به خرس غار است كه بين 250 تا 200 هزار سال قدمت دارد.
چنین نشانه‌هایی اشاره به همزیستی طولانی انسان در کنار حیوانات دارد. شاید نخستین رویارویی انسان و حیوانات در نقاشی‌هایی که از آنها در غارها بر جای مانده دیده شوند.
بیشتر نقاشی‌هایی که انسان‌های نخستین روی دیواره‌های غارها کشیده‌اند، صحنه‌های شکار و حیوانات مورد علاقه آنها را نشان می‌دهد. این حیوانات جملگی بزرگ هستند، از جمله: گاو، گوزن، اسب و ماموت. در نقاشی‌های انسان‌های نخستین که درون غارها کشیده‌اند، هیچ اثری از آسمان، خورشید و ستارگان وجود ندارد.
انسان‌شناسان و کارشناسان علوم مربوط به زندگی انسان‌های ماقبل تاریخ تصور می‌کنند که نقاشی‌های یافت‌شده در غارهای مذکور به نوعی علت مذهبی داشته‌اند و ممکن است انسان‌های نخستین به شکلی معتقد به ادیانی ابتدایی بوده‌اند و این نقاشی‌ها با باورهای آنها در ارتباط بوده است. به این ترتیب غارهایی که روی دیواره‌هایشان نقاشی یافت شده است را به نوعی پرستشگاه می‌دانند. اما در مقابل، برخی دیگر از دانشمندان این نظریه را رد می‌کنند و معتقدند که دین و اعتقاد به قدرت‌های موهوم یا ماوراء‌الطبیعه هزاران سال بعد در میان انسان‌ها پدیدار شد.
در میان جانوران مورد توجه انسان کبوتر جایگاه خاصی دارد. يكى از مشهورترين و شناخته‌شده‌ترين نمادهاى صلح كبوتر سفيد است. داستان اين انتخاب به حضرت نوح و كشتى مشهور او بازمى‌گردد. پس از آنكه نوح درگير آن طوفان سهمناك شد، از هر جاندار جفتى را انتخاب كرد و در كشتى گذاشت. با پايان گرفتن خشم طبيعت از پرندگان خواست، هر كدام به سمتى پرواز كنند و براى او از خشكى‌هاى اطراف خبر آورند. مدتى گذشت، سرانجام كبوتر سفيد در حالى كه يك شاخه زيتون را با نوك خود حمل مى‌كرد، بازگشت و از وجود زمينى سبز خبر داد.
پس از جنگ جهانى دوم، پيكاسو از طرح همان كبوتر سفيد براى نشان دادن صلح و دوستى به‌عنوان نشان كنگره جهانى صلح در پاريس در سال ۱۹۴۹ استفاده كرد.
کبوتر «نماد عشق، بهار، سادگي و خلوص، صلح، هماهنگي، اميد و خوشبختي است. کبوتر را نشانه گوهر زوال‌ناپذيري و روح دانسته‌اند. اغلب اين پرنده را به جهت زيبايي، سفيدي و آهنگ خوش آن، استعاره از زن دانسته‌اند». نقش کبوتر در همه ادوار هنري ايران به‌ويژه در دوره ساسانيان ديده مي‌شود.
در ایران باستان، تصاویر حیوانات از مظاهر ایزدی گوناگون به شمار می‌آمدند. مظاهر آناهیتا از آغاز سده چهارم میلادی و روزگار شاپور دوم و موبدان موبد او اتورپات مهراسپندان رواج بسیار داشت و به شکل گل‌ها و میوه‌های گوناگون، کبوتر، انار و غیره جلوه می‌کرد. تصویر دیگر آناهیتا در این دوره، صحنه‌ای گیرا روی یک کوزه سیمین، بانویی را با هاله‌ای دور سرش نشان می‌دهد که در یک دست کبوتری و در دست دیگر خوشه انگور دارد و زیر پای او دو طاووس است که هر سه از نمادهای مهری هستند.
کبوتر در مزارات تخت فولاد اصفهان در کنار نقوش پرندگانی چون بلبل، گنجشک، قرقاول، هدهد، طاووس و سیمرغ که از سویی با اساطیر کهن ایرانی و ادبیات داستانی ارتباط دارند و از طرفی با فرهنگ و تمدن اسلامی و باورهای عامیانه گره خورده‌اند، بکار گرفته شده است.
در فرش ترکمن نقش کبوتر مظهر پرواز و رسیدن به اوج است که در کنار دوایر پیچ در پیچ هندسی بسیار زیبا بر تارک فرش ترکمن فراوان می‌نشیند.
در پایان، کبوتر به‌عنوان پرنده‌ای مقدس و قاصدی مطمئن در همه فرهنگ‌ها و سرزمین‌ها جایگاهی ویژه دارد.