| محمدصادق دهنادی | روزنامه‌نگار |
محسنیان‌راد، نظریه‌پرداز «مدل منبع معنی»، «بازار پیام» و «چهار کهکشان ارتباطی» یکی از برجسته‌ترین اساتید ارتباطات در ایران با ارایه نظریه‌های خود در کنفرانس‌های بین‌المللی و مقالات علمی و همچنین با تألیف بیش از 10عنوان کتاب ازجمله «ارتباط‌شناسی» و «ایران در چهار کهکشان ارتباطی» سال‌هاست که در زمینه بومی‌سازی ارتباطات در ایران دست به تحقیق و تالیف می‌زند. بر همین سیاق است که وی پس از 70سال فعالیت به فکر نوشتن ویراست دوم از کتاب ارتباط‌شناسی، یکی از موفق‌ترین کتاب‌های ارتباطات در ایران افتاده است. در این یادداشت نگاهی به جلد نخست این کتاب و مفهوم ارتباطات از نظرگاه محسنیان می‌اندازیم.
در فرهنگ لغات و بستر كلمه ارتباط با لغاتي نظير رساندن، بخشيدن، انتقال‌دادن، آگاه ساختن و مكالمه و مراوده استفاده شد. از نظر ديويد برلو ارتباط برقرار كردن عبارت است از جست‌و‌جوي پاسخ از سوي گيرنده. چارلو كولي ارتباط را مكانيسمي معرفي مي‌كند كه روابط انساني براساس و به وسيله آن به وجود مي‌آيد و تمام مظاهر فكري و وسايل انتقال و حفظ آن در مكان و زمان بر پايه آن توسعه مي‌يابد. از نظر محسنیان اما ارتباط عبارت است از فراگرد انتقال پيام از سوي فرستنده براي گيرنده مشروط بر آن‌كه در گيرنده پيام مشابهت معنا با معناي مورد نظر فرستنده پيام ايجاد شود. گرچه در نوشته‌هاي بزرگان براي ارتباط جمعي شروطي ذكر شده اما محسنيان‌راد معتقد است در تعريف ارتباط اگر به جاي گيرنده پيام، گيرندگان نوشته شود، تعريف ارتباط جمعي كامل است.
ارتباط‌شناسي عنوان كتابي است كه دكتر مهدي محسنيان‌راد در سال 1369 توسط انتشارات سروش به چاپ رساند. اين نوشته دكتر محسنيان‌راد كه تاكنون 15 مرتبه تجديد چاپ شده براي هر تجديد چاپ يك مقدمه دارد كه نشان از توجه اين نويسنده به وقايع اخير جهان در خلال سال‌هاي چاپ كتاب از لحاظ مسائل ارتباطي و بازخورد و واكنش به ويژه اهالي معرفت و آگاهي نسبت به مباحث مطرح شده در كتاب دارد. محسنيان‌راد دكتراي جامعه‌شناسي دارد و سال‌ها استاد دانشگاه‌هاي كشور به ويژه مجتمع دانشگاهي هنر بوده است و اين كتاب مبسوطي از تدريس نامبرده در پاسخ به دانشجويان بوده است. وي درباره نامگذاري نام كتاب مي‌گويد حق اين است كه نام كتاب را ارتباط انساني بگذارد؛ چون به‌زعم او كليه ارتباطات ميان‌فردي و گروهي و جمعي معادلي براي اصطلاح لاتين Human Communications است. اما به دليل مقارنت و مشابهت اين معنا در زبان فارسي با اصطلاحات خاصي چون اخلاق و رفتار انساني كلمه ارتباط‌شناسي را براي كتاب درنظر گرفته است.
پرفسور حميد مولانا مهم ترين ويژگي تلاش ايشان در تدوين اين كتاب را استفاده از تحقيقات ميداني در ايران و ساير نقاط جهان در كنار ارایه منظم نظريات و آرای دانشمندان خبره علوم ارتباطات از ديرباز تاكنون مي‌داند. ارتباط‌شناسی ازجمله کتاب‌های مرجع و مهم در زمینه علوم ارتباطات است که سال‌ها به‌عنوان مرجع برای دانشجویان علوم ارتباطات قابل استفاده بوده است. کتاب ارتباط‌شناسی را دکتر مهدی محسنیان‌راد استاد ارتباطات با موضوع ارتباطات انسانی نوشته است. در این کتاب انواع ارتباطات انسان با انسان، حیوان و ماشین مورد مطالعه قرار گرفته و بیش از همه، در مورد انواع ارتباطات انسان با انسان اعم از کلامی و غیرکلامی بحث می‌کند و درنهایت یک مدل مناسب برای این ارتباط ارایه می‌دهد. کتاب حاضر درباره ارتباطات انسانی نخستین اثر فارسی تخصصی در این زمینه و از جامع‌ترین کتاب‌های فارسی در مورد مطالعات ارتباطی است. این کتاب مطالعه بسیار وسیعی در زمینه فراگرد ارتباط، به‌ویژه مدل‌های گوناگون آن است. مدل‌هایی که در دوره پس از جنگ جهانی دوم در کشورهای غربی و مخصوصا ایالات متحده آمریکا، پدید آمده‌اند. نویسنده برای شناخت فراگرد ارتباط و ارزیابی بعضی از این مدل‌ها یا جنبه‌هایی از آنها بررسی‌های شخصی جدیدی نیز انجام داده و ضمن مطالعات مقایسه‌ای مدل‌های گوناگون ارتباطی و یادآوری نقطه ضعف‌های بسیاری از آنها، به نتیجه‌گیری‌های مستقل علمی پرداخته است. نویسنده در این کتاب ارزشمند کوشیده است از یک‌سو براساس پژوهش‌های میدانی خویش، تعریفی از ارتباط به دست دهد و از سوی دیگر با توجه به این تعریف، مدل ویژه‌ای از ارتباط ارایه کند که بر معنی استوار باشد. موفقیت مهم مولف در آن است که پس از بررسی و تجزیه‌وتحلیل مدل‌های ارتباطی که در چند دهه اخیر از طرف متخصصان و محققان ارتباطات غربی ارایه شده‌اند، خود تعریف و مدل ویژه‌ای از ارتباط را در بخش پنجم کتاب ارایه کرده است. این اثر که به ارتباطات انسانی (میان‌فردی، گروهی و جمعی) می‌پردازد غیر از کتابنامه، واژه‌نامه، موضوع‌نامه و نامنامه از هشت فصل تشکیل شده است. دو مقدمه از پرفسور حمید مولانا و مرحوم پروفسور کاظم معتمدنژاد در ابتدای کتاب از مطالب مهم این اثر است که در آن پروفسور مولانا درباره واژه و مفهوم ارتباطات مطالبی نوشته است و پرفسور معتمدنژاد نیز سیری در تحول مطالعات ارتباطی را مورد مطالعه قرار داده است. مفاهیمی چون ارتباط چیست؟ معنی ارتباطات، پیام‌های کلامی و غیرکلامی، پیشنهاد مدلی برای ارتباطات و سیر تحول ارتباطات ازجمله مباحث مطرح شده در این اثر است. ضمن این‌که فشرده‌ای از کتاب و متن کامل بخشی از آن به زبان انگلیسی هم در پایان کتاب مورد توجه قرار گرفته است.