دکتر مهدی تقوی‌راد - حقوقدان
مانند هر سال امروز و فردا کنکور سراسری دانشگاه‌ها شروع می‌شود. این در حالی است که هنوز بسیاری از شهروندان و به‌خصوص والدین در مورد سلامت برگزاری کنکور ابهامات فراوانی دارند. سؤالاتی مانند اینکه چه مکانیزم بازدارنده‌ای برای جلوگیری از تقلب‌ها که این روزها با داشتن انواع دستگاه‌های الکترونیکی ممکن است صورت بپذیرد، وجود دارد؟
تقلب در کنکور جرم است؟
قابل عرض است که در سال‌های اخیر که آزمون سراسری، در کشور ما برگزار شده، عده‌ای به این فکر افتاده‌اند که از طریق تقلب در کنکور، قبولی خود را در این آزمون، تضمین کنند. به همین دلیل، ممکن است این سؤال نیز مطرح شود که آیا تقلب در کنکور جرمِ کیفری است؟
برای بررسی جرم بودن انجام اعمال متقلبانه در آزمون سراسری و مجازات جرم تقلب در کنکور، باید به دو قانون مراجعه کرد: ۱. قانون رسیدگی به تخلفات و جرایم در آزمون‌های سراسری. ۲. بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی.
ا- قانون رسیدگی به تخلفات و جرایم در آزمون‌های سراسری
به موجب ماده 5قانون رسیدگی به تخلفات و جرایم در آزمون‌های سراسری، انجام اعمال زیر، در هر یک از آزمون‌های سراسری، یعنی «آزمون‌هایی که جنبه ملی و همگانی دارد و توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری یا وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی یا وزارت آموزش‌وپرورش یا دانشگاه آزاد اسلامی برگزار می‌گردد... جرم محسوب می‌شود:
الف - ایجاد بی‌نظمی و اغتشاش در کنکور یا همراه داشتن هرگونه ابزار و وسایل ممنوعه، شامل دستگاه‌هایی که مجهز به حافظه بوده و همچنین، وسایل ارتباط الکترونیکی.
ب- انجام هرگونه عمل ناقض مقررات که اعتبار علمی آزمون را خدشه‌دار کند، مانند ارائه مدارک جعل شده، تبانی و همکاری با افرادی که خارج از حوزه بوده یا با طراحان سؤال، ثبت‌نام و شرکت در آزمون به جای دیگری و با هویت جعلی.
ج- به‌کارگیری وسایل غیرمجاز در جلسه، شامل دستگاه‌هایی که مجهز به حافظه بوده و همچنین، وسایل ارتباط الکترونیکی.
د- کمک کردن غیرقانونی به شرکت‌کننده به‌منظور پاسخ دادن به سؤالات.
ه- دستیابی غیرمجاز به اطلاعات شرکت‌کنندگان یا استفاده غیرقانونی از این اطلاعات.
و- تغییر غیرقانونی اوراق، برگه سؤالات و پاسخنامه.
ز- افشا کردن سؤالات کنکور و تلاش برای انجام آن یا معاونت یا مشارکت در این اعمال، قبل یا در زمان آزمون سراسری.
ح- خریدوفروش سؤالات کنکور، قبل یا همزمان با آزمون، معاونت و مشارکت در این جرم، اعم از اینکه سؤالات، واقعی بوده یا نه.
2- قانون مجازات اسلامی
ماده 541بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی نیز که به توضیح جرایم و مجازات‌های تعزیری می‌پردازد، عنوان می‌دارد؛ «هرکس به جای داوطلب اصلی هر یک از آزمون‌ها، اعم از کنکور ورودی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، دانشسراها، مراکز تربیت معلم، اعزام دانشجو به خارج از کشور یا امتحانات داخلی و نهایی واحدهای مزبور یا امتحانات دبیرستان‌ها، مدارس راهنمایی و هنرستان‌ها و غیره، در جلسه امتحان شرکت کند، حسب مورد، مرتکب و داوطلب، علاوه بر مجازات اداری و انتظامی، به جزای نقدی محکوم خواهد شد.»
بنابراین، قانون مجازات اسلامی، صرفا برای یک فرض جرم تقلب در کنکور، تعیین مجازات کرده و آن فرض، حضور یک شخص به جای داوطلب، در آزمون سراسری است و درخصوص سایر موارد معمولا همان کمیته انضباطی و هیأت تخلفات رسیدگی می‌نماید.
تقلب در آزمون سراسری، جرم بوده و در قوانین مختلف، برای آن، مجازات تعیین شده و مطابق مقررات، به آن رسیدگی می‌گردد، اما، از آنجا که مصادیق جرم تقلب در این آزمون‌ها، همه از یک درجه اهمیت برخوردار نبوده و تأثیر این اعمال، متفاوت است، به بررسی مجازات جرم تقلب در کنکور، در مصادیق مختلف آن می‌پردازیم.
مطابق ماده 6به بعد قانون رسیدگی به تخلفات و جرایم در آزمون‌های سراسری، مجازات‌های متفاوتی برای جرم تقلب در کنکور، درنظر گرفته شده است.
درصورت ارتکاب جرم بند (الف)، اخطار کتبی با درج در پرونده و اعلام به مقامات مربوطه یا محرومیت از آزمون سراسری همان سال.
درصورت ارتکاب جرایم بندهای (ب) و (ج)، محروم شدن از آزمون سراسری همان سال و باطل شدن قبولی متقاضی و محرومیت از شرکت در کنکور، از یک تا 10سال.
در مورد ارتکاب جرایم مقرر در سایر بندها، جزای نقدی از 10میلیون ریال تا یک میلیارد ریال یا مجازات حبس نیز پیش‌بینی کرده است.
همچنین، مطابق ماده 541بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، درصورتی که فردی به جای دیگری، در کنکور شرکت کند، شرکت‌کننده و داوطلب اصلی، هر دو مرتکب جرم شده و با حکم دادگاه کیفری، با توجه به مصوبه مورخ 25/12/1399هیأت وزیران، به 8تا 25میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌گردند.
لازم به ذکر است که قانون رسیدگی به تخلفات و جرایم در آزمون‌های سراسری، بعد از بخش تعزیرات قانون مجازات، تصویب شده و لذا، قاعدتا در مورد جرم حضور فرد دیگری به جای داوطلب، باید مجازات این قانون، یعنی محروم شدن از آزمون سراسری همان سال و باطل شدن قبولی متقاضی و محرومیت از شرکت در کنکور، از یک تا 10سال، اعمال گردد، اما، با توجه به تاریخ مصوبه هیأت وزیران و تصریح قانون رسیدگی به تخلفات، هم‌اکنون، برای این جرم، هر دو مجازات مندرج در دو قانون مزبور، اجرا می‌شود. شایان ذکر است که؛ تقلب در کنکور در مصادیق مختلفی مانند شرکت در آزمون به جای دیگری و خریدوفروش سؤالات جرم محسوب شده و این سؤال هم ممکن است ذهن مخاطب را درگیر کند که نحوه رسیدگی به جرم تقلب در کنکور به چه صورت است؟ نحوه رسیدگی به جرم تقلب در کنکور علاوه بر تعیین مجازات توسط هیأت‌های بدوی و تجدیدنظر رسیدگی به تخلفات، متخلف برای تعیین مجازات به دادسرا و دادگاه کیفری دو نیز
معرفی می‌گردد.
یا در موارد خفیف که توسط خودِ متقاضی صورت می‌گیرد پرونده خاطی به دادسرای عمومی ارجاع نمی‌شود و صرفا محرومیت از کنکور، در انتظار فرد است و نحوه رسیدگی به جرم تقلب در کنکور، بدین صورت بوده که ابتدا، هیأت بدوی رسیدگی به تخلفات در آزمون‌ها، به تخلف رسیدگی کرده که رأی هیأت، جز در مورد بند «الف»، قابل تجدیدنظرخواهی در هیأت تجدیدنظر رسیدگی به تخلفات در آزمون‌ها، خواهد بود، اما اگر شخص ثالثی به جای متقاضی شرکت کند در امتحان یا از بیرون از حوزه امتحانات مساعدت کند یا به‌صورت باند و گروهی عمل نمایند بی‌شک پرونده جهت اعمال اشد مجازات کیفری به دادسرا ارجاع و بازداشت و زندان نیز می‌تواند در انتظار این افراد باشد.