[یزدان مرادی] کارآفرینان ایرانی نگران تداوم رشد هزینههای تولید در ماههای آینده هستند؛ آنها پیش از شیوع ویروس کرونا هم مشکلات جدی در بخشهای مختلف ازجمله تأمین مواد اولیه، نقل و انتقال پول بین بانکهای خارجی، صادرات و واردات، تخصیص ارز و... داشتند اما با ورود بیماری، افت بیسابقهای در تولید را تجربه کردند، به نحوی که برخی حوزهها ازجمله صنعت ساختمان به صفررسیدن سفارشها بوده است. کارآفرینان میگویند اوج چالشها در اسفند 98 و فروردین 99 رقم خورد اما از اردیبهشتماه که محدودیتهای اجتماعی تا حدودی برطرف شد، شرایط بهمراتب بهتر شد، با این حال همچنان میزان تولید نسبت به مدت مشابه سال 98 کمتر است.
آمارها چه میگوید؟
در دوسال گذشته به دلیل نوسانات ارزی، قیمت مواد اولیه تقریبا دو تا سهبرابر افزایش پیدا کرده است. همین مسأله باعث شده تولید در بخشهای مختلف با کاهش روبهرو شود. یک کارآفرین بخش آسانسور با بیان اینکه میزان تولید آسانسور در دوسال گذشته روند نزولی داشته، به «شهروند» میگوید: «من حدود 35سال است که در بخشهای مختلف صنعتی کشور فعالیت میکنم. هم شرایط جنگ را دیدم، هم زمانی که دلار هزار تومان بود. تجربهام میگوید که سالهای 97 و 98، سختترین سالهای فعالیت اقتصادی من بوده است، به نحوی که سال 97 به دلیل بحران ارزی با افزایش حدود سهبرابری هزینهها روبهرو شدیم و تولید آسانسور حدود 15هزار دستگاه کم شد و به 35هزار دستگاه رسید. سال 98 هم این روند طی شد و حدود 27هزار و 500 دستگاه آسانسور ساختیم.» محمدرضا زهرهوندی میگوید، در زمستان 98 نسبت به پاییز همان سال شرایط سختتر هم شد، چون قیمت بنزین گران شد و هزینههای حملونقل را بیشتر کرد. او ادامه میدهد: «بعد از افزایش 2هزار تومانی قیمت بنزین در اوایل زمستان پارسال، مجموع هزینههای جابهجایی ما بالاتر رفت و تقریبا 2.5 برابر شد. مثلا کارکنان ما که برای نصب یا سرویس آسانسورها به ساختمانهای مختلف میرفتند، با افزایش 40درصدی هزینه حملونقل روبهرو شدند و هرچه به پایان سال نزدیکتر شدیم هم، به دلیل شیوع ویروس کرونا، شرایط بدتر شد.» این فعال اقتصادی به افزایش هزینه تولید هم اشاره میکند و میگوید: «ابتدای سال گذشته قیمت هر کابین آسانسور 6 نفره بین 7 تا 12میلیون تومان بود اما اواخر سال به 17 تا 25میلیون تومان رسید، چون قیمت مواد اولیه مثل آهن حدوداً دوبرابر رشد کرد، ضمن اینکه صنعت آسانسور به صنعت ساختمان وابسته است و چون طی این مدت، ساختوساز روند نزولی داشت، تولیدات ما هم کاهش پیدا کرد. مثلا سال 95 برای کل کشور حدود 60هزار دستگاه آسانسور ساخته بودیم اما این عدد در سال 96 به 50هزار دستگاه رسید و سال 97 هم 35هزار دستگاه شد. سال پیش هم 27هزار و500 دستگاه آسانسور ساختیم و پیشبینی میکنم با توجه به تداوم بحرانهای اقتصادی و همچنین شیوع ویروس کرونا، روند نزولی تولیدمان در سال 99 ادامه داشته باشد و به 18هزار دستگاه برسد.»
شیوع ویروس کرونا باعث ایجاد خسارتهای بالا به اغلب کارگاههای صنعتی شده است. دولت برای کمک به بنگاههای اقتصادی 50هزارمیلیارد تومان تسهیلات درنظر گرفته و ثبتنام از متقاضیان را آغاز کرده است. دولت میگوید، حدود یکمیلیون کارگاه آسیبدیده را شناسایی کرده که سهمیلیون و 200هزار نفر در آنها کار میکنند. وام پرداختی دولت به این کارگاهها بین 12 تا 16میلیون تومان به ازای هر کارگر است که میزان آن بستگی به شدت خسارت وارده دارد. کارآفرینان میگویند دولت باید هرچه سریعتر این تسهیلات را در اختیار آنها قرار دهد تا تولید از سر گرفته شود. قرار است مبلغ مورد نیاز از نظام بانکی تأمین شود که این موضوع هم چالش دیگری برای دولت به حساب میآید، چون براساس آخرین آمارها میزان بدهی دولت به شبکه بانکی در آذرماه ٩٨ با رشد ٣٢,٧درصدی به ٣٥٨هزارمیلیارد تومان رسیده است. همچنین بدهی شرکتها و موسسات دولتی به نظام بانکی حدود ٣٠هزارمیلیارد تومان و بدهی بخش غیردولتی هم ١٤٤٠هزارمیلیارد تومان است. علاوه بر شیوع ویروس کرونا، چالشهای دیگری هم وجود دارد که سالهاست تولیدکنندهها با آن روبهرو هستند. زهرهوندی میگوید: «دولت به دلیل چالشهای ارزی، ورود قطعات آسانسور را به داخل کشور ممنوع کرده است. این درحالی است که برای ساخت 25درصد آسانسورهای بلندمرتبه نیاز قطعی به واردات داریم، ضمن اینکه انبارها تا حدودی از قطعات مورد نیاز خالی شده است. بنابراین باید بین تصمیمها تعادل ایجاد شود. فناوری باید وارد کشور شود، چون ما نمیتوانیم همیشه یک مدل آسانسور تولید کنیم و باید توان رقابت با شرکتهای خارجی را داشته باشیم و صادرات انجام بدهیم.»
تولیدکنندهها میگویند هزینه تولید در یکسال گذشته رشد دو تا سهبرابری داشته است اما گزارش مرکز آمار از تورم تولیدکننده، حرف دیگری میزند. براساس آخرین گزارش این سازمان، تورم سالانه تولید در زمستان ١٣٩٨ نسبت به دوره مشابه در سال 97 به ٣٦,٧درصد رسید که نسبت به پاییز 98، ١٣.٣درصد کاهش داشته است. در بین بخشهای اصلی تولیدی، کمترین تورم سالانه مربوط به بخش برق با منفی 4درصد و بیشترین آن مربوط به بخش معدن با 45.1درصد بوده است. بخش صنعت 41.8درصد و بخش خدمات 29درصد تورم تولید داشتهاند که هر دو روند نزولی نسبت به پاییز 98 را طی کرده است. همچنین تورم نقطه به نقطه در زمستان 98 به 15درصد رسید که در مقایسه با فصل پاییز 10.6درصد کاهش را نشان میدهد. معنایش این است که میانگین قیمت دریافتی توسط تولیدکنندگان به ازای تولید کالاها و خدماتشان در داخل کشور در زمستان 98 نسبت به زمستان 97، 15درصد افزایش پیدا کرده است.
اکثر تولیدکنندهها با چالشهای مشابه در بخشهای ارزی، مواد اولیه و هزینه واردات روبهرو هستند. مهرداد عباد، فعال بخش گازهای شیمیایی با بیان اینکه مواد اولیه مورد نیاز این صنعت در یکماه گذشته بین 5 تا 10درصد رشد کرده، به «شهروند» میگوید: «به دلیل شیوع ویروس کرونا خیلی از سفارشهای ما که برای پایان سال 98 بود، عملی نشد. قیمت دلار هم در هفتههای اخیر رشد داشته و واردات مواد اولیه نیز با محدودیتهایی همراه شده که این مشکلات کار تولید را سختتر کرده است. البته همیشه زمستانهای هرسال نسبت به پاییز شرایط تولید بهتر میشود، چون بیشتر خریدها به پایان سال میافتد و مشتریها از ترس گرانترشدن بازار در سال آینده، سعی میکنند آخر هرسال خرید کنند. امسال اما به دلیل بیماری کرونا این اتفاق رخ نداد.» عباد با بیان اینکه در زمستان 98 حدود 20درصد کاهش تولید نسبت به فصل مشابه سال 97 داشتند، ادامه میدهد: «اگر ویروس کرونا نیامده بود، 25درصد هم رشد میکردیم اما این اتفاق نیفتاد.» مشکلات صنعت گازهای شیمیایی بیش از همه به ارز و واردات مربوط است، چون بیش از 90درصد این صنعت به واردات مواد اولیه وابسته است. عباد میگوید: «اگر واردات بدون ارز امکانپذیر باشد، بسیاری از مشکلات ما حل میشود؛ چون میتوانیم بدون انتقال ارز، مواد اولیه مورد نیازمان را وارد کنیم. بحث دیگر تخصیص ارز از سوی بانک مرکزی است که دو سهماهی میشود دچار وقفه شده. این اتفاق باعث میشود در آینده با افزایش هزینه تولید روبهرو شویم، چون کمبود جدی در این زمینه داریم.» پیشبینی او این است که هزینه تولید رشد میکند، مگر اینکه برخی روندها ازجمله تخصیص ارز تسهیل شود.
تولید در ایران همیشه با چالشهایی همراه بوده که حالا ویروس کرونا به آنها دامن زده است؛ برخی کارآفرینان میگویند فقط عشق به تولید است که آنها را در این مسیر حفظ کرده. دولت سعی دارد با پرداخت تسهیلات به بنگاههای اقتصادی کمک کند اما برخی کمبودها که مختص سالهای اخیر هم نیست، باعث شده روند بهبود کُند باشد؛ تولیدکنندهها درحال حاضر نگران افزایش هزینه تولیدشان هستند و میگویند فقط با تسهیل فرآیندهایی مثل تخصیص ارز یا واردات مواد اولیه میتوان به آینده تولید کشور امیدواری بیشتری داشت.