محمدامین زارعی
این روزها واژه شفافیت را مکررا می‌شنویم و سامانه‌هایی هم برای این امر راه‌اندازی شده و می‌شود. می‌توان گفت این اقدامات گرچه لازم است، اما قطعا کافی نیست، چراکه شفاف‌سازی باید به یک اصل تبدیل شده و به برهه، زمانه، شخص و سلیقه وابسته نشود. این‌که ما در زمینه شفاف‌سازی قانون داشته باشیم، ولی برخی دلشان بخواهد آن را اجرا کنند و برخی نه، تضمین لازم برای ادامه روند سالم شفاف‌سازی را تامین نخواهد کرد. سیستم‌های نظارتی و قضائی که ناظر بر صحت اجرای قوانین در جامعه هستند، باید راه‌های پیشگیری از تخطی احتمالی متصدیان در هر سطحی را یافته و قوانین پویایی در این خصوص را به کار گیرند و پیشگیری را بر درمان ارجح بشمارند.
گرچه شنیدن اخبار پی‌درپی دستگیری متخلفان اقتصادی در بخش‌های خصوصی و حاکمیتی نشان از شروع تلاش‌های جدی برای مبارزه با فساد دارد، اما باید به این مسأله مهم توجه کرد که تمام این افراد از خلأهای قانونی یا روندهای فسادزا سوءاستفاده کرده‌اند. درواقع مبارزه با معلول نباید ما را از مبارزه با علت غافل کند و چه‌بسا اصلاح علت‌های غلط بر معلول‌های اشتباه اولویت دارد. ازجمله دلایل ایجاد فساد در برخی بخش‌ها، عدم‌امکان نظارت است، آن هم به دلیل حجم بسیار زیاد امور اجرایی در اختیار حاکمیت. به دلیل انجام امور اجرایی کشور توسط دولت و عدم‌بازنگری در این امور بسیار زیاد و متنوع، فرصت لازم برای نظارت دقیق وجود نداشته و زمینه‌های ایجاد مشکل فراهم شده است. درحالی‌که با توجه به شرایط رشد سریع تکنولوژی در جهان امروز بازنگری در امور اجرایی حاکمیتی که می‌تواند به حذف، ادغام، کوچک‌سازی، برون‌سپاری و خصوصی‌سازی منجر شود، سبب خواهد شد بدنه دولت کوچک و چابک شده و نظارت‌ها به صورت سیستمی و با کمترین اعمال نظر و سلیقه انجام شود. صدالبته این کوچک‌سازی‌ها مقاومت‌هایی را به دنبال خواهد داشت، اما حتما منافع بلندمدت‌شان به دردسرهای کوتاه‌مدت خواهد چربید و مشکلاتی که جامعه امروز ما با آنها دست به گریبان است را کمتر خواهد کرد.
البته نوع و شیوه راه‌اندازی این سیستم‌ها نیز بسیار اهمیت دارد و به گونه‌ای نباید باشد که خود این سیستم‌ها پس از مدتی گریبانگیر جامعه شده و همگان را دچار سردرگمی کند یا باعث ایجاد دسترسی‌های خاص برای عده‌ای محدود شود. به نظر می‌رسد تمرکز در تصمیم‌گیری‌های مربوط به بازنگری در شیوه‌های ارایه خدمات به مردم امری ضروری است تا با مطالعه، بررسی، جمع‌آوری و تصمیم‌گیری صحیح و به‌موقع از هرنوع موازی‌کاری، چندباره‌کاری و هدررفت منابع جلوگیری شود. اما مهمترین نکته در مورد این سیستم‌ها، این واقعیت است که سیستم‌ها نیز همانند انسان‌ها همواره نیاز به پایش و رصد داشته و همواره باید آنها را زیر ذره‌بین داشت، تا بهبود مستمر داشته باشند. در این صورت است که ضریب اطمینان از درستی عملکردها افزایش یافته و شفافیت نتیجه خواهد داد.