آیت وکیلیان| نخستین سفر «عمران‌خان»، نخست‌وزیر پاکستان به تهران، می‌تواند حامل چشم‌اندازهای روشنی از گسترش، تحکیم و تکوین روابط میان دو کشور باشد. پرواضح است که اهمیت به فعلیت‌رساندن ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بالقوه میان «تهران- اسلام‌آباد» جهت همکاری‌های پایدار در زمینه‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی از سوی هر دو کشور مورد تاکید قرار گرفت. تحلیلگران سیاسی معتقدند که پاکستان برای گسترش رابطه با تهران درحالی که او بر مهیاشدن شرایط برای بهبود و ارتقای سطح تبادلات دو کشور و ادامه روابط مبتنی بر احترام و صراحت تأکید دارد، می‌تواند نشان‌دهنده آن باشد که این کشور با توسل به یک سنت‌شکنی سیاسی سعی دارد با میانه‌روی در بحبوحه تحولات منطقه بر تصویر مطلوب رابطه همسایگی مهر تایید بزند، اما آن‌چه از نگاه بسیاری از تحلیلگران سیاسی و رسانه‌های مطرح منطقه‌ای و جهانی نسبت به این دیدار تاریخی دور نماند، مجموعه‌ای از متغیرهای داخلی و منطقه‌ای است که درصدد ایجاد تعادل و موازنه در روابط میان تهران و ریاض است. ناگفته نماند همکاری و تبادل نظر مستمر مسئولان سیاسی، نظامی و امنیتی برای مقابله با تهدیداتی همچون تروریسم، قاچاق موادمخدر و انسان، گروگانگیری و آدم‌ربایی نیز ازجمله اهداف این دیدار بود که در دیدار این مقام بلندپایه پاکستانی با مقام معظم رهبری نیز مورد تاکید قرار گرفت. رابطه‌ای که می‌تواند با اضافه شدن عراق نقش کمربند امنیتی منطقه را ایفا کند.
ایجاد نیروی واکنش سریع
یک کارشناس مسائل شرق آسیا در این مورد می‌گوید که «اسلام‌آباد خود را در موقعیتی می‌بیند که باید یک تجدیدنظر اساسی در موقعیت خود داشته باشد. فکر نمی‌کنم اسلام‌آباد بخواهد تحت‌تأثیر عربستان‌سعودی درخصوص ایران موضع‌گیری کند. پیرمحمد ملازهی با اشاره به توافق تهران و اسلام‌آباد برای ایجاد نیروی واکنش سریع در مرزها برای مبارزه با تروریسم گفت: «در واقع پاکستان در یک موقعیت تناقض‌آمیزی قرار گرفته و واقعیت این است که برخی از این گروه‌ها تحت عنوان گروه‌های رادیکال و تروریستی طبقه‌بندی می‌شوند؛ به نوعی که افغانستان معتقد است طالبان تحت حمایت دستگاه امنیتی پاکستان است و هند ارتش طیبه، جیش محمد و حزب‌المجاهدین را مورد حمایت ارتش پاکستان می‌داند و تهران هم معتقد است گروه‌های تروریستی علیه ایران هدایت‌شده هستند و برای این کشور هم دردسر‌ساز شده‌اند.»
نقش واسطه‌ای میان ایران، آمریکا و عربستان
یک استاد دانشگاه آکسفورد در مورد نقش میانجی‌گرانه‌ای که پاکستان میان سه کشور ایران و آمریکا و عربستان دارد، می‌گوید: «با توجه به نقش پاکستان در افغانستان و با توجه به اهمیت ژئوپولیتیک جدید پاکستان و براساس نفوذ در طالبان؛ اسلام‌آباد به دنبال ایجاد یک رابطه جدید با عربستان‌سعودی و متحدانش در خاورمیانه و فراتر از آن است. از سوی دیگر پاکستان می‌خواهد بهعنوان واسطه بین آمریکا و عربستان‌سعودی و ایران قرار بگیرد.»
فیصل دِوجی در ادامه اظهار کرد که «دیدارهای عمران‌خان در تهران ممکن است نشانگر تلاش دیگری از سوی پاکستان باشد تا نقش واسطه‌ای خود را دوباره بازی کند.»
گام موثر در تأمین امنیت مرزی
یکی از محورهای مهم این دیدار در زمینه تأمین امنیت مرزی دو کشور بود؛ تنش‌های مرزی ایران و پاکستان البته مربوط به زمان کنونی نیست و در برهههایی از زمان به وقوع پیوسته است، ولی در راستای مبارزه با تروریسم، تأمین امنیت مرزی، جلوگیری از قاچاق انسان، کالا و سوخت از مرزهای مشترک و جلوگیری از مهاجرت‌های غیرقانونی برخی شهروندان پاکستانی به ایران، لازم است که در سفر عمران خان به ایران مذاکرات راهبردی انجام شود.
به عقیده برخی از کارشناسان، طرح حصارکشی نوار مرزی پاکستان و ایران که از سوی مقامات نظامی پاکستان به دولت این کشور پیشنهاد شده و اکنون دولت و ارتش پاکستان مصمم به اجرای این طرح هستند و گفته شده که ایران هم رضایت دارد، می‌تواند راهکاری مقدماتی باشد.
ترمیم تعاملات اقتصادی تهران ـ اسلام آباد
به اعتقاد کارشناسان، با وجود مناسبات خوب سیاسی و امنیتی ایران و پاکستان و تعلقات فرهنگی و تاریخی دو حوزه اسلامی و فرهنگ فارسی بهعنوان ریشه اصلی مشترکات دو ملت، فضای حاکم بر تعاملات اقتصادی ایران و پاکستان چندان مناسب و قابل قبول نیست. براساس آمارهای سفارت جمهوری اسلامی در پاکستان، حجم مبادلات دو کشور ایران و پاکستان در‌سال گذشته شمسی (1397) افزایش 38درصدی را نشان می‌دهد. حجم مبادلات ایران و پاکستان طی 11 ماه گذشته به یک‌میلیارد و 128میلیون دلار افزایش یافته است. صادرات کالا از جمهوری اسلامی ایران نیز از لحاظ وزنی به رشد 28درصدی نسبت به مدت مشابه رسیده و وزن 2هزار و 489 تن را داشته است. پاکستان بهعنوان کشوری با جمعیت بیش از 220میلیون نفری اگرچه خود، صادرکننده مواد غذایی ازجمله محصولات کشاورزی و دامی است، اما می‌تواند به عنوان مقصد صادراتی محصولات ایران در زمینه‌های مختلف به‌ویژه لوازم ساختمانی، کاشی، سرامیک و سیمان باشد.
خط لوله موسوم به صلح
در کنار اینها، تکمیل و بهره‌برداری هر چه سریع‌تر خط لوله موسوم به صلح در پاکستان و شبه قاره ازجمله محورهای این مذاکرات بود. این خط‌لوله سال‌هاست با کارشکنی‌های متعدد آمریکا و برخی کشورهای منطقه روبه‌روست، این درحالی است که تکمیل هر چه سریع‌تر این خط‌لوله یکی از نیازهای مبرم پاکستان است، زیرا صرف‌نظر از جنبه‌های صلح‌آمیز آن، پاکستان از نظر اقتصادی و صنعتی برای پیشرفت صنایع خویش به این خط لوله گاز نیاز فوری دارد. از جنبه دیگر، تکمیل مسیری امن برای ورود گاز ایران به شبه قاره علاوه بر این که موجب بازاریابی برای محصولات نفتی و گازی ایران در شبه‌قاره آن هم در هنگامه تحریم‌ها می‌شود، موجبات همبستگی هند و پاکستان و تمام کشورهای منتفع از این خط لوله را فراهم می‌کند و بدین گونه صلح را برای منطقه‌ای حساس در شبه قاره به ارمغان خواهد آورد.
اتفاق مثبت
صباح زنگنه، کارشناس مسائل سیاسی و منطقه‌ای در پاسخ به این سوال «شهروند» که آیا این امکان وجود دارد که عمران‌خان حامل پیام ریاض برای تهران باشد، گفت: «این امکان وجود دارد و اگر پاکستان هم این توانمندی را داشته باشد تا اندکی روابط ایران و عربستان را تلطیف کند، قطعا اقدام خوبی است. عمران خان در این سفر به دنبال تقویت روابط اسلام‌آباد و تهران است و همچنین می‌خواهد بهعنوان عاملی میانجی، برای حل اختلافات میان ایران و ریاض عمل کند. سفر عمران‌خان به تهران یک اتفاق مثبت است که باید از آن برای توسعه روابط سیاسی و اقتصادی بهره گرفت، چرا که رویکرد مردم پاکستان به ایران بسیار مثبت است و ما هم باید بتوانیم از این ظرفیت استفاده کنیم.» زنگنه در خصوص این‌که توان اسلام آباد برای ایجاد تعادل در روابط با تهران و ریاض چه اندازه است، گفت: «قطعا تلاش پاکستان در همین راستا است و می‌خواهند از این فرصت استفاده کرده و همزمان با هوشمندی از ظرفیت ارتباط با هر دو کشور بهره ببرند. باید بدانیم که عربستان در تلاش است تا جایگاه ایران در منطقه را در حد توان خود تضعیف کند.» این تحلیلگر مسائل سیاسی در پاسخ به این سوال خبرنگار «شهروند» که روابط اسلام‌آباد ـ تهران و احیای آن که یکی از محورهای اصلی گفت‌وگوی بین طرفین بوده، تا چه اندازه شرایط آن مهیا است، گفت که «عمران‌خان بعد از مشکلات اخیری که در روابط ایران و پاکستان رخ داده است، به دنبال احیای روابط با ایران و حل مشکلات و تقویت روابط سیاسی و تجاری با ایران بهعنوان یک همسایه است. البته این مسأله مستلزم نهادینه کردن رویکرد صلح آمیز بین طرفین است.»