گزارش و عکس‌ها: مهتاب جودکی|
56 کیلومتر دورتر از ساحل، جایی که تا چشم کار می‌کند دریاست، قرار است نخستین سکوی نفتی دریایی خاورمیانه، به موزه تبدیل شود. از ساحل بهرگان در بوشهر باید سوار بر شناور شد و مسیری دو ساعته را تا سکوی نفتی «بهرگان‌سر» راند. رفتن به این مسیر تا پیش از این فقط برای کسانی که روی این سکو کار می‌کردند ممکن بوده اما نفتی‌ها می‌خواهند تا نوروز 97، مسیر راه تورهای گردشگری صنعتی به «بهرگان‌سر» که نخستین سازه نفتی دریایی در خلیج‌فارس است را هموار کنند. این موزه نفتی دریایی سندی از تلاش برای تولید نفت در ایران است؛ غولی آهنی که نخستین چاه حفر شده در دریا را در دلش دارد و زخم موشک‌های هشت‌سال جنگ تحمیلی هنوز روی تنش پیداست.
اصل ماجرای «سکوی بهرگان‌سر» را «اکبر نعمت‌اللهی»، مدیر موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت این‌طور روایت می‌کند: «این قدیمی‌ترین سکو در منطقه آبی فلات قاره است و به همین دلیل بنا داریم مرمت و بازسازی‌اش و به‌عنوان یک میراث نفتی از آن نگهداری کنیم. می‌خواهیم تسهیلاتی فراهم کنیم تا مردم بتوانند این سکو را ببینند، چند ساعتی روی آن باشند، با فعالیت‌های نفتی آشنا شوند و درباره قدیمی‌ترین سکوی دریایی خاورمیانه بدانند که از چه تکنولوژی ساخته شده و در تمام سالیانی که مورد استفاده بوده، چه شرایطی داشته است.»
نخستین چاه نفتی دریایی ایران، 58سال پیش در خلیج‌فارس حفر شد. بعد از این حفاری‌های دیگر انجام و سکوهای دیگری ساخته شد. در نشست خبری که در منطقه بهرگان در بوشهر برگزار شد، گروهی از مسئولان نفتی آمدند تا درباره موزه درحال تأسیس بگویند و این‌که چطور قرار است تورهای گردشگری صنعتی، 56 کیلومتر از ساحل دور شوند و چند ساعتی روی سکویی بمانند که دور تا دورش تا چشم کار می‌کند دریاست.
«بهرگان‌سر» کجاست؟
در سال 1338 شرکت نفت ایران و ایتالیا عملیات اکتشاف را در میدان «بهرگان‌سر» شروع کرد و نخستین سکوی دریایی درخلیج‌فارس، جایی در 56کیلومتری منطقه «بهرگان» نصب شد. در سال 1340 نخستین چاه این میدان حفاری شد و در سال 1341بهره برداشت از آن آغاز شد. اواخر دهه 40 میدان‌های نفتی هندیجان و نوروز هم به بهره‌برداری رسیدند اما با وقوع جنگ تحمیلی، این سکوها چندین بار مورد حمله دشمن قرار گرفتند و چنان شد که فعالیتشان برای 10سال متوقف شد. منطقه بهرگان درحال حاضر در حدود 75هزار بشکه در روز تولید دارد که هفت‌هزار و 500 بشکه آن در «بهرگان‌سر» تولید می‌شود.
سکوی قدیمی مرمت می‌شود
مدیر موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت جزییات موزه شدن این سکوی قدیمی را بازگو می‌کند و خبر تازه‌ای می‌دهد: «می‌خواهیم تجهیزات قدیمی به‌ویژه نخستین‌ها را نگهداری و ثبت کنیم و سکوی بهرگان‌سر هم درحال ثبت‌ملی است.» به گفته او پرونده ثبت ملی این سکوی نفتی درحال تکمیل است و موضوع به سازمان میراث فرهنگی هم اعلام شده. هر چند «سرعت تصمیم‌گیری برای پرونده‌های ثبتی از سوی سازمان میراث فرهنگی بسیار پایین است» و این درحالی است که «اگر سرعت بیشتر باشد، جلوی تخریب تجهیزاتی که فروخته و به دیگر ارگان‌ها واگذار شده هم گرفته خواهد شد.» نخستین پمپ بنزین تهران که شهرداری تخریبش کرد و نفتی‌ها دیر باخبر شدند، مثالی برای این تهدید است.
اکنون کنار سکوی قدیمی، سکوی جدیدی نصب شده، چاه‌ها به سکوی جدید نصب شده‌اند و نعمت‌اللهی می‌گوید: «کسانی که به سکوی بهرگان‌سر، سر می‌زنند می‌توانند تفاوت سکوی قدیم و جدید و تجهیزاتشان را ببینند.» او خبر می‌دهد که مرمت سکوی نفتی قدیمی درحال آغاز است و کارهایی که باید انجام شود این است: «مرمت، رنگ‌آمیزی، رفع پوسیدگی‌ها و استحکام‌بخشی پایه سکوها. باید از استحکام پایه‌ها خیالمان راحت شود. علاوه بر این می‌خواهیم سکوها را مقداری سبک‌سازی کنیم. بعضی از تجهیزات را منتقل کرده‌ایم و تخلیه باقی تجهیزاتی که بودنش روی سکو خیلی ضرورت ندارد را همچنان دنبال می‌کنیم.» در این فعالیت‌ها برای نفتی‌ها مهم این است که «به شکل و شمایل و کاربرد اولیه سکو» لطمه‌ای وارد نشود.
تورهای 20 نفره، در راه سکوی نفتی
امکان حضور انفرادی بازدیدکنندگان در بهرگان‌سر وجود ندارد، چون «راه انداختن کشتی برای یک یا دو نفر هزینه‌بر است.» قرار است امکاناتی برای چند ساعت حضور بازدیدکنندگان روی سکو فراهم شود و در حین مرمت و بازسازی، تورهای گردشگری هم رفت‌وآمدشان را شروع کنند: «در حال طراحی تورهای صنعتی هستیم تا بتوانیم از طریق بوشهر، گردشگران علاقه‌مند به بازدید از سکوی نفتی تاریخی را به این‌جا راهی کنیم. این بازدیدکنندگان از مهرماه تا نیمه‌فروردین می‌توانند در قالب تورهای 20 تا 30نفره به این‌جا بیایند و برای گردششان برنامه‌ای یک‌روزه تا دو روزه بریزند. آنها روی سکو می‌توانند سکوی قدیمی را ببینند، تفریحی چند ساعته داشته باشند و روی خلیج‌فارس ماهیگیری و استراحت کنند. برای انجام این کار با اتحادیه تورگردانان و آژانس‌های مسافرتی هم هماهنگی‌هایی انجام شده است تا در صورت نتیجه‌بخش بودن این کار انجام شود. ما در حین مرمت و بازسازی، تورهایمان را هم آغاز می‌کنیم، معطل نمی‌شویم که مرمت به اتمام برسد.»
مجری طرح موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت اینها را می‌گوید و ادامه می‌دهد: «این کار، کار ویژه‌ای است که برای نخستین‌بار انجام می‌شود و امیدواریم مورد استقبال مردم قرار بگیرد. قصد ما نگهداری از این بناست اما اگر استقبال خوبی هم نشد، باز هم اصل بر نگهداری و مرمت این سکو است. به گفته او تلاش‌ها بر این است که کار مرتفع و بازدید‌ها از نوروز 97 آغاز شود: «ما امکانات را برای بازدیدکنندگان فراهم می‌کنیم و در همین راستا رفت و آمدشان به سکوی نفتی در ابتدای کار رایگان خواهد بود.»
میراث فرهنگی یک بار هم به ثبتی‌های نفت، سر نزده
تأسیسات نفتی و کارخانه تقطیر بی بیان و کارخانه برق تمبی در مسجد سلیمان، آموزشگاه حرفه‌ای، خانه‌های تشریفاتی، نیروگاه شماره یک، اسکله تاریخی و پمپ بنزین قدیمی در آبادان و پمپ‌بنزین‌های شماره 4 در خیابان بوذرجمهری و شماره 6 در دروازه دولت در تهران، چاه شماره یک مسجد سلیمان، کارخانه حلب‌سازی و حلب‌پرکنی کرمانشاه، سینما و دانشکده نفت در آبادان، تلمبه‌خانه نفتی دارخوین، منطقه انکس، خانه‌های بریم و مجموعه بناهای تاریخی در محدوده پالایشگاه آبادان، کاروانسرای شرکت نفت در ارومیه، بیمارستان امام خمینی(ره) مسجد سلیمان، بناهای هشت بنگله اهواز و مهمانسرای شرکت نفت در تهران؛ اینها تنها بخشی از میراث موزه‌ای نفت ایران است.
نعمت‌اللهی می‌گوید: «124مکان نفتی از کل اماکن ما به ثبت ملی رسیده و کارشناسان دنبال تهیه پرونده ساختمان‌های دیگر هستند. فکر می‌کنم تا پایان امسال تعداد ثبتی‌ها به 130مکان برسد. سال آینده پرونده باقی مجموعه‌ها را آماده می‌کنیم اما این بستگی به همراهی سازمان میراث فرهنگی دارد.»
نفتی‌ها می‌گویند، انتظار دارند که سازمان میراث فرهنگی خودش پا پی ثبت تاریخ نفت و بازمانده‌های آن در سراسر نقاط ایران بشود. این درحالی است که به گفته مجری طرح موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت، میراثی‌ها تا امروز نتوانسته‌اند حتی از یکی از بناها و محوطه‌های ثبت شده از سوی شرکت نفت، سرکشی کنند: «قول می‌دهم که میراث فرهنگی، از هیچ‌کدام از مکان‌های نفتی که تا به امروز ثبت ملی شده، حتی یک‌بار هم سرکشی نکرده است، وضعیتشان را نمی‌داند و از وضع هیچ‌کدامشان گزارشی تهیه نکرده، حتی حداقل گزارشی سالیانه. اگر این سرکشی را انجام بدهند ما با آغوش باز پذیرایشان خواهیم بود، کمکشان می‌کنیم تا هر 6ماه یا سه ماه، از این اماکن بازدید کنند.»
هنوز هتلی برای شب مانی گردشگران نداریم
با وجود تصمیم به راه‌اندازی تورهای گردشگری در بهرگان‌سر، اما نعمت‌اللهی به «شهروند» می‌گوید که هنوز هتلی در منطقه بهرگان وجود ندارد: « مشکل اصلی ما در بهرگان همین است. هتل نداریم و تورها اگر بیایند باید برای شب مانی به سمت گناوه بروند. آن‌جا هم هتل درست و درمانی وجود ندارد و در حد مسافرخانه و هتل‌های درجه سه و دو هستند. پژوهشگران و بازدیدکنندگان اگر این را بپذیرند مشکلی نخواهد بود. از سوی دیگر می‌توان از خانه‌های قدیمی هندیجان و بهرگان هم استفاده کرد. این هنر تورگردانان است.»
از طرف دیگر پرواز‌ها هم به بهرگان محدود است. نفتی‌ها که می‌گویند برای راه‌اندازی گردشگری صنعتی در بهرگان‌سر هنوز اول راهند، به این فکر افتاده‌اند که با مذاکره با تورهای گردشگری تصمیمی برای شب‌مانی گردشگران بگیرند؛ تورها را چند ساعته کنند و شب‌مانی را به بوشهر و گناوه منتقل کنند.
علاوه بر اینها سخت‌گیری‌هایی هم برای رفتن به منطقه نفتی بهرگان و سکوی بهرگان‌سر وجود دارد و باید مجوز‌هایی برای دیدن این مناطق دریافت کرد. با این حال نعمت‌اللهی می‌گوید که این مسائل را برای تورها آسان خواهند کرد، هماهنگی‌ها با حراست شرکت نفت انجام خواهد شد و کارها طبق برنامه پیش خواهد رفت.
حتی یک قطره نفت در دریا نمی‌ریزد
امنیت و نبود آلودگی؛ مسعود بیرانوند، رئیس مهندسی بهره‌وری منطقه بهرگان این دو عامل را برای راه‌اندازی گردشگری در سکوی نفتی بهرگان‌سر مهم می‌داند و می‌گوید: «در 15سال اخیر سیاست شرکت نفت این بوده که حتی یک قطره نفت در دریا نریزد و برای این نگاه هزینه شده است. با پکیج‌هایی که نفت را از آب جدا و بازیافت می‌کند از ریزش نفت جلوگیری می‌کنیم چون هم باعث مرگ‌ومیر آبزیان و فراری دادن آنها می‌شود و هم نفتی را اسراف می‌کند که این همه برایش تلاش می‌کنیم.»
او با گفتن اینها ادامه می‌دهد: «این سکوی نفتی باید محیطی برای تجمع آبزیان فراهم کند.» این کار به گفته بیرانوند به افزایش جاذبه‌های گردشگری کمک می‌کند. برای رعایت ضریب ایمنی این‌طور که رئیس مهندسی بهره‌وری منطقه بهرگان می‌گوید، در سکوی بهرگان‌سر دو قایق نجات وجود دارد که ادوات نجات در آنها هست و در موارد اضطراری استفاده می‌شود. علاوه بر این برای بازکردن مسیر گردشگری صنعتی در «بهرگان‌سر»، استحکام پایه‌ها هم لازم است: «در این سکو بنا سالم است اما پایه‌ها بعد از گذر سالیان دچار خوردگی و زدگی شده و باید حتما تقویت شود تا بتواند هتل دریایی خوبی برای استفاده باشد. همین حالا روی همین پایه‌ها 60نفر زندگی می‌کنند و با رفع خوردگی‌ها، امنیت گردشگر هم حفظ خواهد شد.»