نیره خادمی- شهروند| زلزله یکشنبه‌شب را خيلي از تهرانی‌ها از تكان‌هاي شديد لوسترهاي خانه‌هايشان فهميدند و بعد گوشي تلفن به‌دست با اقوام و آشنايشان تماس گرفتند. كانون زلزله البته جايي ميان عراق و كرمانشاه ايران بود و نزديكتر به حلبچه، اما در استان‌های زيادي ازجمله تهران، مرکزی، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، کردستان، ایلام و خوزستان احساس شد. از آنجايي كه ترس از زلزله بزرگ چند سالي است كه به پايتخت‌نشين‌ها هشدار داده مي‌شود، آنها هم ابتدا اين لرزش‌ها را به حساب پيش‌لرزه‌هاي زلزله احتمالي گذاشتند، اما اين احتمال خيلي زود از سوي كارشناسان زلزله‌شناس و مسئولان رد شد. زلزله 7.3 ريشتري كه البته هنوز كانون اصلي آن مشخص نشده است، خسارت‌هاي زيادي به روستاهاي استان كرمانشاه وارد كرد، اما به گسل‌هاي تهران ربطي ندارد.
علي بيت‌الهي، رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی هم در گفت‌وگو با «شهروند» لرزش‌هايي را كه در تهران احساس شده است اين‌طور تفسير كرد: «اين زلزله در فاصله بسيار دور از تهران رخ داده است، اما شدت آن زياد بود و در بعضی شهرها احساس شد. معمولا اثر زلزله‌هاي اين‌چنيني از راه دور در ساختمان‌هاي بلند و زمين‌هايي كه خاك نرم دارند بيشتر احساس مي‌شود.» او معتقد است كه ربط دادن گسل‌هاي زاگرس با گسل‌هاي تهران و البرز كاري بي‌پايه است و «ایالت لرزه زمین‌ساختی» كه در زاگرس رخ داد هيچ ارتباطي با گسل‌هاي تهران ندارد: «گسل‌ها در آن مناطق سازوكار مشخصي دارند. اين‌طور نيست كه ما بگوييم زمين‌لرزه در مشهد، زلزله را به شهرهاي ديگر القا مي‌كند چون ساختار آنها جدا از يكديگر است.»
بيت‌الهي اين را هم گفت كه زلزله در جنوب غربي يا شمال تهران احساس شده است كه درواقع ناشي از ارتعاش‌هاي زلزله اصلي بوده است: «مردم در بسياري از مناطق تهران زلزله را احساس كردند و حتي از خانه‌هاي خود بيرون آمدند، اما نگران نباشند چون همه شايعات درباره ارتباط اين دو منطقه بي‌اساس است و تنها خاك نرم اين مناطق دليل تاثيرپذيري در تهران است.» رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی دليل نگراني‌هاي مردم از وقوع زلزله و شايعه‌سازي را هم اين‌طور تحليل كرد: «در تهران خطر وقوع زلزله بزرگ بارها گوشزد شده است و مردم مي‌دانند كه در زمین‌لرزه‌اي با خطر بالا زندگي مي‌كنند به همين دليل چنين اتفاقي نگراني آنها را هم زياد مي‌كند كه نگراني‌ای طبيعي است. ما بايد بپذيريم كه كل كشور ما روي زون خطر قرار دارد و در ماه‌هاي گذشته هم زلزله‌هاي متعددي در جنوب، شمال شرق و شمال غرب كشور رخ داده است، بنابراين بايد خود را براي مقابله با آسيب‌هاي احتمالي آن آماده كنيم.» به اعتقاد او، زاگرس گسل‌های زيادي به‌طور موازی دارد که در همان مرز غربی ایران کشیده شده است: «ساختار فعالیت این گسل با سایر گسل‌ها متفاوت است و چنين چيزي امكان ندارد كه این زلزله باعث زمین‌لرزه در تهران يا البرز شود.» زلزله شب يكشنبه شدت بسيار بالايي داشت و به گفته بيت‌الهي اگر در منطقه‌اي كه تراكم جمعيتي بالايي دارد، اتفاق مي‌افتاد حتما تلفات آن از تلفات زلزله بم هم بيشتر مي‌شد اما درحال حاضر هم احتمالا آمار تلفات بيشتر خواهد شد چون مناطق پراكنده است و دسترسي به برخي از روستاها به دليل نبود راه ارتباطي هنوز ايجاد نشده است. حرف‌هاي علي بيت‌الهي به‌طور كامل تمامي شايعات درباره تاثيرپذيري تهران از گسل زاگرس را رد مي‌كند، اما همان‌طور كه گفته شد، مردم مناطق مختلف تهران لرزش‌ها را حس كرده‌اند. سهيلا، ساكن طبقه هشتم ساختماني در سعادت‌آباد تهران است كه در اين‌باره به «شهروند» گفت: «اول فكر كردم همسرم به لوسترها برخورد كرده كه تكان مي‌خورند، اما تكان‌هاي هر سه لوستر كه پشت‌سر هم هستند هر لحظه بيشتر مي‌شد و بعد فهميدم كه زلزله آمده است. شدت لرزه‌ها به قدري بود كه لوسترها تقريبا 10دقيقه تاب مي‌خوردند. همان لحظه‌هاي اول نگران بچه‌ها شدم و با آنها تماس گرفتم تا ببينم در چه وضعيتي هستند. بعد هم متوجه شدم كه همسايه‌ها از ترسشان به خيابان رفته‌اند.» البته در ميان فاميل و همسايه‌ها هم ولوله‌اي بر پا شده است: «يكي از دوستانم كه منزلش در خيابان شريعتي است هم با من تماس گرفت و گفت كه آن‌جا هم اين لرزش‌هاي شديد حس شده است در حالي كه خانه آنها ويلايي است. دخترم هم كه در شهرك‌غرب زندگي مي‌كند از تكان‌هاي شديد لوستر متوجه زلزله شده است اما بعد گفتند كه زلزله در مرز ايران و عراق بوده است. جاي تعجب دارد كه زلزله با اين فاصله‌اي كه دارد در تهران هم حس شده است.»
سميرا ساكن پرند است. او يكشنبه‌شب هنوز سر كار بود كه زلزله را حس كرد و خيلي سريع نگران شد و با خانه‌اش تماس گرفت. خيالش كه راحت شد بچه‌ها سالم هستند پيگير رسانه‌ها شد تا به قول خودش ته ماجرا را دربياورد: «بچه‌ها كه گوشي را برداشتند خيلي ترسيده بودند و مي‌گفتند كه همه همسايه‌ها به داخل كوچه رفتند چون ستاد مديريت بحران اعلام كرده كه همه آماده‌باش باشند.» او فكر مي‌كند لرزه‌هايي كه به پرند منتقل شده است نزديك به 4 ريشتر بوده است اگرچه زلزله جاي ديگري اتفاق افتاده است.
ساعت 9 را رد كرده بود كه مريم متوجه زلزله شد. بچه را روي شانه‌هايش تكان مي‌داد تا خوابش ببرد اما لرزش‌هاي لوستر ترس به جانش انداخت. او البته خيلي زود فهميد كه زلزله در جاي ديگري رخ داده است و اين تكان‌ها هم اثر ارتعاشات است.
كمك‌رساني به مناطق زلزله‌زده
زمزمه‌هاي زلزله در تهران خيلي زود شهرداري تهران را هم به حالت آماده‌باش درآورد. محمدعلي نجفي، شهردار تهران در حاشیه بازدید از ستاد مدیریت بحران شهر تهران از جان باختن تعدادی از هموطنان در مناطق غربی کشور بر اثر زلزله اظهار تاسف كرد و گفت: «زلزله شب يكشنبه مربوط به گسل‌های زاگرس بود و هیچ ربطی به تهران که تحت‌تأثیر گسل‌های البرز است، ندارد.» او بعد هم از اعزام یک اکیپ برای امداد، کمک‌رسانی و ارسال مواد غذایی و بهداشتی به مناطق زلزله‌زده خبر داد: «شهرداری تهران از صبح دوشنبه در کنار برنامه‌های وزارت کشور برای مدیریت حادثه زلزله شب يكشنبه، به‌صورت آماده‌باش درآمده و من طی تماس‌هایی با استاندار کرمانشاه و شهرداران شهرهای صدمه‌دیده در جریان آخرین نیازها و اقدامات قرار گرفتم.» محمدعلی نجفی البته بر خلاف خيلي‌ها معتقد است كه تهران برای مقابله با زلزله آماده است: «تاکنون اقدامات خوبی در این زمینه انجام شده و مهمترین برنامه‌هایی که در آینده دنبال می‌کنیم، افزایش تاب‌آوری پایتخت در مقابل سیل، زلزله، رانش زمین و انواع مشکلات طبیعی است.» به گفته او در مجموعه ستاد بحران شهر تهران امکانات بسیار خوبی شکل گرفته است: «هر نوع لرزشی در سراسر کشور از طریق دستگاه‌های موجود در این ستاد قابل ثبت است و می‌توان در این فاصله اقدامات موثری انجام داد. به عبارت دیگر به میزانی که در توان شهرداری تهران است، امکانات فراهم شده اما باید در آینده اقدامات بیشتری درخصوص آموزش شهروندان برای مقابله با بلایای طبیعی صورت گیرد.» نجفی به تهیه نقشه تخلیه محلات تهران اشاره كرد: «درحال حاضر این نقشه برای تمامی محلات موجود است و پناهگاه‌هایی که مردم در صورت بروز حادثه طبیعی می‌توانند به آن پناه ببرند، در آن مشخص شده است. ضمن این‌که برای هزار مدرسه تهران شناسنامه تاب‌آوری آماده شده است. درباره شناسایی راه‌های اصلی و اضطراری شهر تهران در زمان وقوع حوادث و پدیده‌های طبیعی کارهای خوبی صورت گرفته است اما اگر حادثه‌ای مانند زلزله در تهران پیش آید، همه ارگان‌ها باید برای کمک به مردم دخیل شوند.» او اين را هم گفت كه باید تهران را در آینده به شهری کاملا تاب‌آور تبدیل کنیم: «ضروری است در سال‌های آینده اقدامات بیشتری را از نظر تجهیزات، بودجه و ارایه آموزش به شهروندان برای مقابله با هر نوع حادثه طبیعی انجام دهیم.»
آن‌طور كه شهردار تهران گفته است، هم‌اكنون 110سوله مجهز در تهران آماده‌سازي شده است: «در این سوله‌ها وسایل و امکانات اولیه امدادرسانی وجود دارد و همیشه درحال آمادگی به‌سر می‌برند اما موضوعاتی همچون تأمین چادرها و امکانات جانبی عمدتا برعهده هلال‌احمر است. شهرداری تهران در برخی موضوعات خود به‌طور مستقیم مسئولیت و در بخش دیگر همچون تأمین دارو جنبه پشتیبانی دارد. این آمادگی وجود دارد که در صورت بروز هرگونه حادثه طبیعی و غیرطبیعی بلافاصله عکس‌العمل مناسب نشان داده شود. همه ما مردم یک کشور هستیم و براساس پیام مقام معظم رهبری و دستور رئیس‌جمهوری مبنی بر پشتیبانی و کمک‌رسانی به مردم مناطق زلزله‌زده، آنها تنها نخواهند بود و شهر تهران آمادگی کمک به آنها را دارد.» او در پیام تسلیت خود به زلزله‌زدگان هم اعلام كرد كه شهرداری تهران حداکثر توان خود را برای امداد و خدمات‌رسانی به مردم زلزله‌زده به کار خواهد گرفت. سرویس بهداشتی و ۲کانتینر مواد غذایی ديروز از سوي شهرداري به مقصد سر پل ذهاب ارسال شده است. مجتبی یزدانی، معاون خدمات شهری شهرداری تهران هم گفت كه شهرداری تهران با تمامی مسئولان ذیربط ازجمله استاندار تهران، معاون عمرانی استانداری تهران، مدیرکل دفتر فنی استانداری، ستاد حوادث استان، همچنین رئیس سازمان مدیریت بحران کشور همکاری داشته و در جریان آخرین اقدامات قرار گرفت. صادقی، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران هم بلافاصله بعد از وقوع زلزله به‌عنوان نماینده شهرداری تهران در جلسه ستاد مدیریت بحران کشور شرکت کرد. همچنین با مسئولیت ستاد مدیریت بحران شهر تهران یک نماینده از ستاد بحران، یک نماینده از آتش‌نشانی تهران، یک نماینده از پشتیبانی و خدمات شهری به همراه چند نفر نیروی شهر سالم برای بررسی به محل اعزام شدند. همچنين داروهایی همچون سرم، آنتی‌بیوتیک و داروهای ضدکزاز، اعصاب و روان به سرپل ذهاب ارسال شد. ديروز محسن هاشمي، رئيس شوراي شهر تهران هم گفت كه مدیریت شهری تهران براي امدادرسانی به هموطنان بحران‌زده فعال‌تر از گذشته خواهد شد.